W kwietniu 2025 roku Fundacja Wolność i Demokracja wraz z ekspertami z Pomorskiego Uniwersytetu Medycznego oraz z IPN, a także archeologami ukraińskimi rozpocznie prace ekshumacyjne w Puźnikach na Ukrainie. Pierwsze ekshumacje od 2017 roku to efekt wieloletnich działań Fundacji.

Fundacja Wolność i Demokracja od 2005 roku pomaga Polakom na Wschodzie i dba o polskie dziedzictwo na byłych Kresach I i II RP. Od 2013 roku WiD prowadzi prace poszukiwawcze i ekshumacyjne na terenach Ukrainy. W tym czasie udało się odnaleźć, ekshumować i godnie pochować 138 naszych rodaków.

Fundacja w czerwcu 2022 roku złożyła wniosek do właściwych władz ukraińskich o zgodę na poszukiwania polskich ofiar OUN UPA w miejscowości Puźniki. Po otrzymaniu zgody rozpoczęto poszukiwania, w efekcie których odnaleziono zbiorowe miejsce pochówku. Miało to miejsce 24 sierpnia 2023 roku. W tym samym roku WiD złożyła wniosek o zgodę na ekshumację ofiar. W środę 8 stycznia po zakończeniu trwającej wiele miesięcy procedurze uzyskano zgodę na ekshumację ofiar.

Wieloletnia praca zwieńczona sukcesem

Cały proces badawczy i poszukiwawczy został zainicjowany przez Fundację WiD. Władze Fundacji podkreślają, że uzyskana zgoda na ekshumacje to sukces, który stanowi efekt długoletniej ciężkiej pracy.

„Chcę podkreślić, że starania Fundacji, mające na celu przywrócenie godności i pamięci naszym rodakom, spotkały się z zaangażowaniem zarówno poprzedniego, jak i obecnego rządu RP. Jesteśmy bardzo wdzięczni za to wsparcie, bez niego nie byłoby tego sukcesu. To pokazuje, że starania o pamięć o poległych i pomordowanych Polakach na Wschodzie toczą się ponad politycznymi podziałami. Odbieramy ten fakt niezwykle pozytywnie. Wspólnie powinniśmy walczyć o naszą tożsamość, w tym dbać o pamięć ofiar wojen i zbrodniczych ideologii” – mówi Lilia Luboniewicz, prezes Fundacji Wolność i Demokracja.

Jak podkreślają władze Fundacji, szczególnie istotne było zaangażowanie Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz przedstawicieli Kancelarii Premiera, którzy prowadzili rozmowy ze stroną ukraińską. Proces ten stanowił kontynuację działań rozpoczętych jeszcze przez poprzednią ekipę rządzącą. Gdyby inicjatywa nie została odpowiednio wsparta przez przedstawicieli najwyższych władz i urzędów RP, dziś nie byłoby tego wspólnego dla Polski sukcesu.

„Dziękujemy wszystkim, którzy mimo wielu przeszkód i chwil zwątpienia w pocie czoła działali na rzecz naszej wspólnej sprawy. A sam wiem najlepiej, że nieraz nie było łatwo. Wiele trudnych rozmów, skomplikowanych działań formalnych, trudności – to była nasza rzeczywistość w ostatnich latach. Dziękujemy tym wszystkim, którzy byli po naszej stronie i towarzyszyli nam w tej drodze. Wierzymy, że ten moment będzie prawdziwym przełomem dla wszelkich badań dotyczących losów polskich ofiar zbrodni wojennych na Wschodzie” – komentuje Maciej Dancewicz, wiceprezes Fundacji Wolność i Demokracja.

Skomplikowany proces

Jak dokładnie wyglądała droga do doprowadzenia do ekshumacji szczątków mieszkańców wsi Puźniki zamordowanych przez ukraińskich nacjonalistów w nocy z 12 na 13 lutego 1945 roku? Warto wskazać kluczowe etapy tego procesu.

Fundacja uzyskała wstępną zgodę władz ukraińskich na przeprowadzenie prac poszukiwawczych na terenie wsi Puźniki na Podolu już w listopadzie 2022 roku. Na początku 2023 roku Wolność i Demokracja doprowadziła do porozumienia z ukraińskim przedsiębiorstwem archeologicznym „Wołyńskie Starożytności”. Zgodnie z procedurami to ten podmiot w oparciu o ukraińskie przepisy złożył odpowiednie dokumenty do władz obwodu tarnopolskiego, a następnie ukraińskiej Międzyresortowej Komisji ds. Upamiętnień Ofiar Wojen i Represji Politycznych.

Na podstawie przedstawionej dokumentacji strona ukraińska pod koniec kwietnia 2023 roku wydała zgodę na prowadzenie wspólnych poszukiwań w Puźnikach. W maju tamtego roku rozpoczęły się działania ukraińskich archeologów i polskich specjalistów z Pomorskiego Uniwersytetu Medycznego – Polskiej Bazy Genetycznej Ofiar Totalitaryzmów. Prace prowadzone w trudnych warunkach terenowych były realizowane w porozumieniu z polskim Ministerstwem Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Instytutem Pamięci Narodowej. Obie instytucje oddelegowały swoich obserwatorów.

Działaniom patronowały także polskie placówki dyplomatyczne na Ukrainie, w tym Ambasada RP w Kijowie oraz Konsulat Generalny w Łucku. Podczas prac obecni byli również przedstawiciele ukraińskiej Międzyresortowej Komisji ds. Upamiętnienia Ofiar Wojen i Represji Politycznych oraz przedstawiciele obwodu tarnopolskiego. W prace zaangażowani byli też członkowie Związku Harcerstwa Polskiego na Wołyniu, a także Chorągiew ZHP z Łodzi. W trakcie prac badawczych Fundacja Wolność i Demokracja pozostawała również w ścisłym kontakcie z przedstawicielami krewnych ofiar, zrzeszonych w Stowarzyszeniu Puźniczan i Nowosiółczan.

Walka o pamięć i godność

W wyniku prac poszukiwawczych w sierpniu 2023 roku odnaleziono zbiorowy dół pomordowanych mieszkańców wsi. Prowadzenie ekshumacji w tym miejscu wymagało oficjalnej zgody strony ukraińskiej. Złożono odpowiednie dokumenty.

„Mamy nadzieję, że prace zostaną zakończone już latem tego roku. Tak aby po osiemdziesięciu latach nasi rodacy, ofiary potwornych zbrodni, wreszcie mogły spocząć w pokoju. By zyskały należną im pamięć i szacunek” – mówi wiceprezes Fundacji.

Ekshumacje, które będą prowadzone w tym roku w Puźnikach, to efekt wielu lat pracy Fundacji Wolność i Demokracja. Organizacja od ponad dekady walczy o godne upamiętnienie Polaków poległych lub pomordowanych w czasie drugiej wojny światowej. Do najważniejszych osiągnięć Fundacji można zaliczyć doprowadzenie w latach 2014-2016 do odnalezienia, ekshumacji i godnego pochówku ponad stu żołnierzy wojska polskiego, którzy zginęli w walkach z Niemcami pod Lwowem we wrześniu 1939 roku. Ekshumacje na Podolu będą pierwszymi od 2017 roku. Fundacja Wolność i Demokracja będzie na bieżąco informować o postępie prac.

„Kurier Galicyjski”