28 października w mieście nad Morzem Azowskim obchodzono 15-lecie działającego w nim Domu Polskiego. Z tej okazji Mikołaj Bondarew przeprowadził wywiad z prezesem Polskiego Kulturalno-Oświatowego Towarzystwa „Odrodzenie” w Berdiańsku prof. Lechem Suchomłynowem.

Polska społeczność Berdiańska obchodzi 15. rocznicę powstania biura Towarzystwa Polaków „Odrodzenie”, które jest dobrze znane w mieście jako Dom Polski. Proszę opowiedzieć, na jakich zasadach funkcjonuje jedno z ognisk polskości nad Morzem Azowskim?
Lech Suchomłynow: Wyraz „dom” w danym wypadku ma wiele znaczeń, ale przede wszystkim kojarzy się z czymś rodzinnym i przytulnym, kameralnym i przyjaznym. Członkowie „Odrodzenia” przychodzą do Domu Polskiego nie tyle w sprawach, ile żeby spotkać się z dawnymi znajomymi, porozmawiać ze sobą, podzielić się sukcesami i problemami, więc słowo „biuro” nie pasuje do tego miejsca. Przy Domu Polskim w Berdiańsku od pięciu lat funkcjonuje Ośrodek Nauki Języka Polskiego dla Dzieci i Młodzieży, który organizuje zajęcia także dla podopiecznych polskiego pochodzenia z miejscowego sierocińca. Tutaj odbywają się tak zwane białe soboty, tj. konsultacje medyczne zorganizowane przez Polonijne Koło Lekarzy. Od czasu do czasu polski prawnik udziela konsultacji prawnych, między innymi doradza w sprawach otrzymania dotacji na opłaty za media. W Domu Polskim mieści się wypożyczalnia książek polskich. Wspomnę, że zbiory biblioteczne Towarzystwa liczą ponad ponad 4 tys. pozycji.

Gdzie jeszcze poza Domem Polskim „Odrodzenie” realizuje swoje zadania statutowe?
Nasza organizacja organizuje imprezy kulturalno-oświatowe w różnych miejscach w mieście, między innymi w Berdiańskim Muzeum Plastycznym, Muzeum Krajoznawczym, w Miejskiej Szkole Muzycznej, liceach i koledżach. Ale drugim po Domu Polskim miejscem, gdzie tętni życie Polaków Berdiańska, jest Centrum Języka i Kultury Polskiej, jednostka strukturalna PKOT i Uniwersytetu Zarządzania i Biznesu w Berdiańsku. Powołano ją w roku 2004 ze względu na znaczne zainteresowanie kulturą polską ze strony studentów tej uczelni oraz przedstawicieli środowiska polonijnego. Zadaniem Centrum jest nie tylko zapoznawanie młodzieży akademickiej z historią, kulturą polską i nauka języka polskiego, ale edukacja znacznie szerzej pojęta. Kadra szkoły, w oparciu o wieloletnie doświadczenie w pracy dydaktycznej, dąży do zmotywowania młodzieży do nauki w szerokim tego słowa znaczeniu oraz do osiągania sukcesów. Dzięki połączeniu najlepszych cech standardów edukacji rodzimej i światowej studenci otrzymują szerszą edukację oraz dodatkowe wartości, które zwiększą ich szanse na lepszą przyszłość. W rezultacie połączenie najlepszych elementów różnych systemów daje znakomite i widoczne efekty. Ważną rolę dopełniającą spełniają wybrane elementy polskiego standardu edukacji w zakresie metodyki nauczania.
Oprócz działalności dydaktycznej kadra prowadzi działalność naukową. Centrum jest współorganizatorem konferencji i paneli naukowych, a także bierze czynny udział w badaniach prowadzonych wspólnie z czołowymi placówkami naukowymi w Polsce i na Ukrainie, czego przykładem jest między innymi ścisła współpraca z Instytutem Slawistyki Polskiej Akademii Nauk i Katedrą Polonistyki na Uniwersytecie Narodowym im. Tarasa Szewczenki w Kijowie, a także liczne naukowe przedsięwzięcia i publikacje na Ukrainie i w Polsce. 

Wróćmy do uroczystości, które odbyły się 28 października.
W ramach obchodów 15-lecia Domu Polskiego do końca roku będą odbywać się różne imprezy kulturalne, których celem jest popularyzacja kultury polskiej i informowanie mieszkańców Berdiańska o działalności miejscowych Polaków. Natomiast 28 października podejmowaliśmy poważnych gości z Konsulatu Generalnego RP w Charkowie i artystów muzyków z prawie całej Ukrainy (Kijów, Dniepr, Winnica, Zaporoże, Chmielnicki).
Wizyta konsula generalnego Janusza Jabłońskiego i konsula Jana Zdanowskiego rozpoczęła się od spotkania z członkami „Odrodzenia” i władzami Uniwersytetu Zarządzania i Biznesu w Centrum Języka i Kultury Polskiej. Następnie uczciliśmy pamięć malarza Ludwika Godlewskiego, miejscowego Polaka. Jego postać jest dowodem harmonijnego współdziałania różnych kultur na wieloetnicznych ziemiach północnego Przyazowia. Oryginalna twórczość malarska Ludwika Godlewskiego, droga życiowa i uznanie społeczne świadczą o wyjątkowości tej wybitnej osobowości naszego kraju. Jego życie jest ilustracją odwagi przeciwstawiania się jednostki tragicznym dziejom XX wieku, a jednocześnie organicznego połączenia pragmatycznej i artystycznej wizji świata.
W ceremonii składania kwiatów pod tablicą pamiątkową Ludwika Godlewskiego i następnych uroczystościach wzięli udział prezydent Berdiańska Wołodymyr Czypurnyj i przedstawiciele Urzędu Miasta.
Kolejnym etapem obchodów było spotkanie w Domu Polskim. Do gości z Konsulatu RP i władz Miejskich dołączyli nasi przyjaciele reprezentujący różne instytucje, z którymi Towarzystwo Polaków “Odrodzenie” współpracuje, między innymi prezesi organizacji mniejszości narodowych: Greków, Żydów, Niemców, Ormian i Bułgarów. Oczywiście, było dużo miłych słów, podziękowań i prezentów.

Głównym wydarzeniem uroczystości był koncert polskiej muzyki klasycznej i odsłonięcie tablicy pamiątkowej pianistki Marii Turzańskiej. Czy mógłby pan profesor powiedzieć o niej kilka słów?
Maria Turzańska urodzona w 1878 roku w Berdiańsku, której imieniem festiwal został nazwany, była ważną postacią w życiu muzycznym i kulturalnym Jarosławia. Jako absolwentka Cesarskiego Konserwatorium w Wiedniu w klasie fortepianu prof. Teodora Leszetyckiego cieszyła się wielkim autorytetem w dziedzinie kultury muzycznej. Już w wieku piętnastu lat zasłynęła jako objawienie salonów muzycznych Wiednia, Budapesztu, Pragi, Paryża, Moskwy i Petersburga. Uważano ją nawet za jedyną rywalkę Paderewskiego. Do kręgu wielbicieli jej talentu oraz równie wielkiej urody obok koronowanych głów należał Henryk Sienkiewicz.
Karierę pianistki przerwało zamążpójście. W 1903 roku założyła jarosławską Szkołę Muzyczną im. Fryderyka Chopina, którą prowadziła do wybuchu II wojny światowej. Za ofiarność i odwagę w niesieniu pomocy rannym żołnierzom podczas I wojny światowej odznaczona została Złotym Krzyżem Zasługi.
W okresie międzywojennym zasiadała w Radzie Miasta Jarosławia. Przez 36 lat pracy pedagogicznej przygotowała wielu pianistów, z których znane osoby to Ludmiła Schramm, późniejsza nauczycielka gry na fortepianie w Państwowej Szkole Muzycznej im. Fryderyka Chopina w Jarosławiu, oraz Krystyna Matheis-Domaszowska, wybitna pianistka, pedagog i wieloletnia dyrektor Zespołu Szkół Muzycznych im. Fryderyka Chopina w Rzeszowie.
Warto wspomnieć, że odsłonięcie tablicy pamiątkowej stało się możliwe dzięki wsparciu Konsulatu Generalnego RP w Charkowie i dofinansowaniu z funduszy MSZ RP.

Koncerty i festiwale polskiej muzyki klasycznej odbywają się w Berdiańsku co roku. Czym wyróżniało się tegoroczne muzykowanie?
Przede wszystkim wysokim poziomem wykonawców, których – jak już wspomniałem – zaprosiliśmy z różnych regionów Ukrainy, oraz szerokim repertuarem: od Chopina i Wieniawskiego po Szymanowskiego i Paderewskiego.
Pianistki Nonna Kozłowska i Tatiana Czajka z Kijowa przekazały w darze bezcenne kopie nut i tekstu w języku polskim romansu „Przekwitły chryzantemy” (muz. N. Charito, sł. W. Szumski, polski przekład J. Woźnicki) wydanych przed II wojną światową w oficynie Leona Idzikowskiego. Sala pękała w szwach. Trzy kanały telewizyjne nagrywały tę feerię muzyki polskiej.

Na zakończenie koncertu w Szkole Muzycznej odbył się występ najmłodszych Polaków z Berdiańska.
Tak, oczywiście. Nie mogliśmy nie pochwalić się młodym pokoleniem Polaków. Tym razem dzieciaki przygotowały kompozycję sceniczną pod nazwą „Pociąg do Polski”. Dzieci wyruszyły w symboliczną „podróż” od stacji Gdańsk przez Malbork, Warszawę i Kraków do Poznania, recytując patriotyczne wiersze i śpiewając piosenki, spotykając po drodze warszawską Syrenkę i Smoka Wawelskiego.
Na zakończenie konsul generalny RP Janusz Jabłoński wręczył członkom Zarządu Głównego PKOT „Odrodzenie” Oldze Popowej, Jerzemu Sopinowi i Mikołajowi Bondarewowi podziękowania od placówki dyplomatycznej w Charkowie oraz prezesa Stowarzyszenia „Wspólnota Polska” Longina Komołowskiego. Szczególnie wyróżnieni przez Zarząd Krajowy Stowarzyszenia „Wspólnota Polska” zostali wieloletnia dyrektor Domu Polskiego w Berdiańsku Teresa Krasnokucka i moja skromna osoba.
W liście powitalnym prezes Longin Komołowski zaznaczył między innymi: „Jubileusz jest wspaniałą okazją, aby podziękować wszystkim Polakom, którzy koncentrując się wokół Domu Polskiego, angażują się w proces kształtowania polskiej tożsamości narodowej nie tylko w Berdiańsku, ale i na całej Ukrainie”.
Finalnym akordem uroczystości 28 października była wideoprojekcja na fasadzie Miejskiego Domu Kultury „Polska z lotu ptaka”, której towarzyszyła nieśmiertelna muzyka Fryderyka Chopina.
Korzystając z okazji, chcę podziękować wszystkim członkom i pracownikom Stowarzyszenia „Wspólnota Polska”, które jest właścicielem Domu Polskiego w Berdiańsku, za wieloletnią współpracę. Wyrazić wielkie uznanie wszystkim organizacjom i instytucjom w Polsce, między innymi Fundacji Pomoc Polakom na Wschodzie i Fundacji Wolność i Demokracja, za wsparcie naszych inicjatyw. Szczególne wyrazy wdzięczności kieruję do pracowników Konsulatu RP w Charkowie za pomoc w doposażeniu Domu Polskiego i stałą opiekę nad naszą organizacją.

Rozmawiał Mikołaj Bondarew, 1 listopada 2016 roku